Trần Tiến sinh ngày 16 tháng 5 năm 1947, Trên một miền đồi gần sông Đáy ở vùng Sơn Tây, Hà Tây,

Như một định mệnh không thể không nhận lấy, Trần Tiến bị buộc vào âm nhạc từ khi còn rất trẻ, cho dù lý trí muốn ông trở thành một nhà khoa học. Suốt tuổi thơ nghèo khổ ở quê nhà và tuổi trẻ gian nan ở chiến trường, ông nếm đủ mùi vị cuộc đời, chủ yếu là mùi mồ hôi và máu, nên việc viết và việc hát lên giống như liều thuốc xoa dịu tâm hồn. Ông nói: "Tôi không yêu âm nhạc nhiều đến mức như mọi người nghĩ đâu. Tôi viết xong là quên, chả buồn nhớ đến". Đối với Trần Tiến, viết chỉ là để giải phóng những năng lượng, những nghĩ suy dồn ứ trong tâm trạng của mình. Như một cuộc tự đối thoại, có thể chẳng cần ai biết tới. Nên ông có phần xa lạ với đời sống âm nhạc đậm mùi thị trường hôm nay.

(Quê nhà- Trần Tiến)

Không ít người làm âm nhạc đang tìm mọi cách để xiêm áo thật lộng lẫy cho mình, để tên tuổi được hot, để được nhiều khán giả chú ý, để bán những sản phẩm mình làm ra cho thật đắt. Và giá trị của người nghệ sĩ giờ đây, đôi khi được đánh giá bằng số tiền cát-xê họ nhận được, ngôi nhà họ ở hay chiếc xe họ lái, chứ không phải bằng những gì họ thực sự đóng góp cho nhân dân, cho xã hội. Trần Tiến không bình luận gì, ông chỉ lặng lẽ lánh xa cái đời sống lấp lánh ấy. "Thời của tôi, âm nhạc gần với cái chết, với mất mát đau thương, chứ không phải gần với tiền. Tôi không có khái niệm về âm nhạc giải trí". Thời của Trần Tiến là gì? Là ôm đàn hát trên các chiến hào. Là sáng tác nhạc dưới gầm đại bác. Là cùng với các đồng nghiệp của mình "du ca" trên khắp các nẻo đường của dải đất hình chữ S, hát cho một chú bé con đang dòm qua khe cửa ngôi trường học nghèo, những người thương binh đang chống chọi với cơn đau trong trại điều dưỡng, hay những người nông dân cày cấy trên đồng ruộng. Ông chỉ viết nhạc cho những người bình dân - những người không bao giờ có tiền triệu để mua vé vào xem biểu diễn ở Nhà hát Lớn, trong những bộ quần áo đẹp xúng xính. Ông viết cho những phận người lấm lem, để yêu thương và an ủi họ. Âm nhạc, với Trần Tiến, phải là vẽ nên những gương mặt thật của cuộc đời. Thật như là nhịp đập của trái tim mình, không vay mượn, chắp vá. Bởi thế, dễ hiểu vì sao Trần Tiến xuất hiện ở đâu là được nhân dân yêu mến. Cho dù ông đã chán từ lâu sự nổi tiếng của mình, nhưng sự nổi tiếng thực sự chưa khi nào chịu rời bỏ ông. Ở đâu, hình ảnh của ông cũng có sức lôi kéo tự nhiên, và rất đặc biệt. Điều này không phải người làm âm nhạc nào cũng có được. Cách đây mấy năm, ngồi trò chuyện với Trần Tiến trong một ngày thu Hà Nội, khi ông vừa từ Sài Gòn ra, ông chia sẻ rằng sẽ ít về Hà Nội hơn. Tưởng ông đùa thôi, vì một người yêu Hà Nội như ông, có tới hàng chục ca khúc hay, ám ảnh về Hà Nội, sao lại có lúc chán mảnh đất này. Nhưng hóa ra là ông nói thật. Hà Nội của hôm nay không còn là Hà Nội trong ký ức của ông nữa. Đã mất đi rồi cái mùi xưa cũ của kỷ niệm, của những gương mặt thân thương, những con phố đậm đặc vẻ đẹp của âm nhạc, hội họa. Một điều gì đó thực sự mất mát đã xảy ra. Sự ồn ào, pha tạp, hào nhoáng của một đô thị đang phát triển, cùng với đó là sự mất đi vĩnh viễn nhiều vẻ đẹp, nhiều giá trị văn hóa đã dội vào ông một sự xa cách mỗi khi có dịp trở về. Đành rằng thay đổi là điều tất yếu, nhưng Trần Tiến tự thấy mình không còn phù hợp với những môi trường "tốc độ" như vậy nữa. Ông bảo, có lẽ vì ông đã già chăng? Mà người già thì hay sống bằng quá khứ, hay nhớ thương những điều đã cũ. Những câu chuyện cũ và những người tình cũ… Nhưng nếu lắng nghe kỹ tâm sự của Trần Tiến ta có thể cảm nhận Trần Tiến thực sự chưa già. Nói đúng hơn là ông chưa bao giờ già. Ông chỉ là người đã thấu thị cuộc đời này, đã hiểu mọi phù phiếm trong thế giới nghệ thuật hôm nay lẫn lộn nhiều thật - giả. Ông muốn được ở trong cõi riêng của mình. Nơi ông có thể trở lại với những giấc mơ âm nhạc đẹp đẽ của mình. Nơi cái mùi của thị trường, của chen lấn phù du, của ganh đua tiền bạc, danh tiếng không thể chạm đến. Và ông vẫn viết đều đều. Cảm hứng có thể đến từ những cuộc trò chuyện với thiên nhiên, cỏ cây, biển cả, hay đơn giản là những "đơn đặt hàng" cụ thể từ những tổ chức, cá nhân. Ông cần những cái cớ để viết. Người ta có thể đặt ông viết về mọi chủ đề, từ HIV đến kế hoạch hóa gia đình, đăng kiểm, doanh nhân, cọc nhồi, vật liệu, thậm chí công việc của người làm vệ sinh môi trường. Đề tài gì cũng được, miễn là cho ông một cái cớ. Và bài hát ông mang đến cho khán giả không bao giờ chỉ là vỏn vẹn trong ý nghĩa của một ngành nghề, một công việc, hay ngợi ca ai đó sống sượng, giả tạo. Nó luôn là những suy ngẫm sâu thẳm về cuộc đời, về con người, về thời cuộc. Làm gì có đề tài nào là to hay nhỏ, là sang hay hèn chứ. Với Trần Tiến, những "cái cớ" để viết cũng giống như tình yêu là "cái cớ" để mỗi người chúng ta sống trong cõi đời này vậy. Ngày hôm nay, nhìn vào thị trường âm nhạc nhốn nháo, bạn có thể thấy nhan nhản những ca khúc não tình, yêu đương thời thượng, phấn son hoa mỹ. Người ta đã quên đi quyền được ở trong âm nhạc của những người nông dân, những người thành thị nghèo, những thân phận trẻ thơ lấm bụi đường, những số phận bơ vơ thiệt thòi trong xã hội. Vì họ không phải và không thể là những người trả tiền cho các show diễn của người nghệ sĩ. Một cách vô tình, không ít người làm nghệ thuật đã quay đi với những phận người như vậy. Thì âm nhạc của Trần Tiến vẫn còn mãi đấy, còn được ngân lên để an ủi những lớp người bình dân, mà lúc nào cũng là số nhiều trong xã hội. Mong rằng ông vẫn cứ mơ những giấc mơ của riêng mình, có thể nó "lạc loài" so với đương thời, ở một nghĩa nào đó. Nhưng nó vẫn luôn là những giấc mơ đẹp, sáng trong và thánh thiện, trên con đường âm nhạc mà ông đã băng qua hơn nửa thế kỷ nhiều biến động… “15 năm nay tôi muốn trở về tìm xem mình đã đi từ đâu tới và sẽ đi về đâu. Mỗi người đến một cái tuổi phải biết mình là ai. Tôi năm nay 66 tuổi, già rồi còn gì. Tôi hay quên. Lắm lúc Trần Thu Hà khóc nói bài tôi viết tặng nó hồi còn bé mà tại sao giờ không nhớ… Nhiều khi nghĩ lại, thấy ngày xưa mỗi khi anh Trần Hiếu hát ông ổng ở nhà, tôi ghét lắm. Tôi cũng không thích hát nhưng không thích cái gì thì ông trời bắt làm cái đó. Tôi lao vào âm nhạc như một định mệnh. Tôi không yêu âm nhạc bằng các nhạc sĩ khác. Tôi chỉ yêu công việc sáng tác. Mà thực ra, tôi yêu khoa học hơn. Tôi từng đỗ thủ khoa về hóa học mà”, tác giả Mặt trời bé con trải lòng. Ở cái tuổi bên kia dốc cuộc đời, giờ nhìn lại, ông thấy mình quá lao vào công việc mà để nhiều lỗ hổng. Thời gian 15 năm, ngoài việc chiêm nghiệm về cuộc đời, ông còn dành thời gian học lái xe, học ngoại ngữ, vi tính và tiếp cận âm nhạc hiện đại sao để mình không bị tụt hậu. “Gã du ca” còn sót lại của Việt Nam khoe giờ ông lái xe, sử dụng vi tính thành thạo chẳng thua kém bất cứ nhạc sĩ tài giỏi nào. Ở cái thành phố nhỏ nhắn, yên tĩnh của Vũng Tàu, Trần Tiến có thể lái xe hơi với tốc độ trăm cây số một giờ, đi xe trên sóng sát mép bờ, rất tự do và phóng khoáng. Tưng tửng, bông đùa, thậm chí rất cao hứng khi nói về thú vui ngồi thuyền thúng bơi chơi với ca, tật xấu uống bia rượu hay cuộc sống tự do, phóng khoáng của người nhạc sĩ già nhưng nhắc đến âm nhạc, Trần Tiến lại có điều gì như mâu thuẫn, như giằng xé, xót xa. Nhạc sĩ nói, Sao em nỡ vội lấy chồng là ca khúc tuyên truyền về đề tài dân số, Sen hồng hư không viết cho một công ty tôn nhưng đó đều là những cảm xúc nghệ thuật của ông, vì thế mà đi vào lòng người. “Bài Vật đổi sao giời tôi viết ca ngợi ông Bí thư của Đà Nẵng. Nhưng tôi có “ăn” của ông ý cái gì đâu, tôi viết là vì tình cảm ngưỡng mộ với một con người. Đến chính ông ý khi nghe lúc đầu cũng không biết tôi viết về ông ý, mà chỉ thích vì bài hát hay”.

(NS Trần Tiến cùng NSND Trần Hiếu ca sĩ Trần Thu Hà)

Không chỉ vì ông đã là nghệ sĩ nổi tiếng mấy chục năm nay, đã có quá nhiều bài báo hay về ông mà còn bởi con người ông, tính cách của ông thật đặc biệt. Nếu không đủ tầm sẽ khó có thể chạm đến để phản ảnh được nét hồn nhiên mà tinh tế, dí dỏm mà sâu xa trong tâm hồn lãng tử của một kẻ du ca. Làm nhạc sĩ, ca sĩ gần nửa thế kỉ, ông vẫn “buông lơi” câu nói: “Tôi không yêu âm nhạc như người ta tưởng đâu. Tôi yêu khoa học hơn. Nhưng cuộc đời là số mệnh, là những đưa đẩy. Nếu ngày đó đi theo khoa học thì bây giờ có lẽ chẳng ai biết Trần Tiến là ông nào. Số mệnh của tôi là cầm bút viết nhạc nên không thể làm gì khác hơn”. Trần Tiến đã sống hẳn ở Sài Gòn gần 30 năm nay. Nhưng với ông, cảm giác về Hà Nội vẫn luôn là cảm giác của đứa con đi xa trở về nhà, thân thuộc và đau đáu bởi những kỉ niệm vui buồn, những tháng ngày “khốn nạn” như ông vẫn thường nói. Hết cái thời làm việc để kiếm tiền và chán với những thứ xô bồ, ồn ã, Trần Tiến tìm đến với một nơi hoàn toàn hoang sơ. Ngôi nhà mới của “kẻ du ca” nằm lặng lẽ và bình yên trên bờ biển Vũng Tàu, một thành phố thưa thớt, vắng vẻ nhưng tràn ngập nắng, gió và vị mặn mòi của biển. Trần Tiến tự ví mình như ông già trên biển cả suốt ngày làm bạn với cá, tôm, mực. “Con người cần phải gần gũi với thiên nhiên vạn vật. Gần chúng, nói chuyện với chúng là chúng hiểu đấy. Có lần đang câu cá tôi ngẫu hứng hát lên một ca khúc, thế là thấy cá, mực đến mỗi lúc một nhiều thêm.

(NS Trần Tiến cùng ca sĩ Trần Thu Hà)

Trần Tiến vẫn có kiểu nói chuyện dí dỏm như vậy. Nhưng tuyệt đối ông không nói sai điều gì bao giờ. Câu chuyện của ông luôn mang đến cho người đối diện tiếng cười sảng khoái. Ở biển lâu ngày nên gương mặt ông sạm đi trông thấy. Riêng đôi mắt và nụ cười của ông thì vẫn tinh anh và tươi tắn. Chúng phản ảnh chân thực về một con người hiền hoà, nhân hậu, lạc quan. “Tôi sống ở biển quen rồi, bây giờ có việc phải về Sài Gòn, Hà Nội là khó chịu lắm. Tôi có một mỏm đá giữa biển. Ở đó tôi viết Ngũ sắc biển, Sen hồng hư không, và biên thư cho vài người bạn nữa. Chỉ là lấy cái cớ biên thư để mình khơi gợi ngẫu hứng í mà. Không có cớ thì không viết nổi”. Hỏi ông về những cô đơn khi một mình giữa biển, Trần Tiến tếu táo với giọng nói ồm ồm, đặc trưng: “Cô đơn mà vẫn viết được nhạc hay thì mình còn muốn cô đơn dài dài. Giữa bốn bề gió lộng, trải tâm hồn mình ra là có nắng biển xôn xao. Có nhiều câu hỏi về việc, vì sao Trần Tiến chia xa Hà Nội và xa đến lâu thế, gần 30 năm. Ông trầm ngâm hơn trước điều này. “Đó cũng là định mệnh. Tôi gần như bị đuổi khỏi cái thành phố này. Ngày đó, tôi mặc quần ga, để râu, viết Vết chân tròn trên cát, Mùa xuân gọi, Giai điệu tổ quốc, Những đôi mắt hình viên đạn… đều bị cho là phản động. Cơ quan tôi lúc đó là truyền hình, rất nhạy cảm cho nên tôi gần như buộc phải thôi việc. Nhưng may mắn cho tôi, âm nhạc của tôi lại được sự yêu thích của cố thủ tướng Võ Văn Kiệt. Ông viết trên báo Nhân dân rằng: “Tôi yêu những bài hát của Trần Tiến. Yêu những ca khúc yêu nước như thế. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn biết được, phím lời “vậy thì mời Trần Tiến vào đây đi”. “ Thế hả, mời được hả?”. “Anh cứ viết một lá thư, tôi sẽ nhờ người gửi đến Tiến”. Thế là thành duyên nợ với đất Sài Gòn.

(Nhạc sĩ Trần Tiến cùng Nhạc sĩ Nguyễn Văn Tý)

Trần Tiến không nhắc nhiều đến âm nhạc của mình. Ông cho rằng, không có gì là bất tử, cũng không có những tình khúc vượt thời gian như người ta vẫn nói. Cái gì rồi cũng cũ đi để nhường cho cái mới. Ông hay nhớ về kỉ niệm nhưng bài hát viết xong có khi để đâu lại chẳng nhớ. Hà Trần đã từng giận ông vì “bài hát chú Tiến tặng từng nằm ngủ ở trong sọt rác mấy tháng trời. “Quê nhà” cũng đã từng nằm lặng lẽ trong mớ giấy lộn nơi góc tủ nhà ông một thời gian rất lâu cho đến một ngày Tùng Dương tìm đến và cất cánh cho nó. Nếu không có cơ duyên ấy, mấy ai biết được có một nỗi nhớ Quê nhà da diết, xót xa đến vậy. Trần Tiến quan niệm viết nhạc là cho chính mình, viết xong nghĩa là kết thúc. “Còn số phận của nó sẽ đi đâu, đến với ai, tôi không quan trọng và bận tâm. Kể cả những Mozart, Beethoven hay Bettle rồi cũng dần trôi vào quên lãng”.   Vũ Quỳnh Trang. Bích Đào